Giovedì, 03 Aprile 2025 - 13:16 Comunicato 773

Traduzione in mòcheno
"Schaung envire", en Prixen de innbaich van Jor van Museum van Euregio 2025

Vil de naiekaitn, pet an untersuach as de vinfhundert jor van pauerkriag en Tirol

[Mòcheno] oalnemmen ont glaich sai’ vour en gasetz: s ist sèll as pfrok hòt der Michael Gaismair en 1525, as ist gaben der vourstea’ner van pauerkriag en Tirol ont en Sòlzburg. Vinfhundert jor derno, s Jor van Museum van Euregio 2025 denkter, no en spruch “schaung envire”, asn rècht zòmmlem ont as de bècksln va de gamoa’schòft, durch de museum van Euregio Tirol-Südtirol-Trentin as hom gamòcht oa’nadraisk projektn, aloa’ ont zòmm, asou as de untersuacher meing sechen sèll as gaben ist ont zòmmpint mòchen pet haitzegento.
Ont propre en de platz bou as u’gaheift sai’ de pauerkriag en 1525, der Euregio Tirol-Südtirol-Trentin en sòmsta as de 29 van merz hòt inngabichen s Euregio Jor van Museum 2025. En de Hofburg va Prixen, vour en vil istituzionaln derstelltn ont bolten zualisner, ist kemmen vourstellt der programm, bou as barn kemmen gamòcht bolten austelln ont trèffen en de drai lander van Euregio.
S ist kemmen gamòcht a natural tschèrl ver de südtirol presidenz van Euregio de sèll za schaung no en gadenk van pauerkriag ont van ideen van Gaismair. De museum as hom toalganommen sai’ guat gaben za pinten zòmm der tema va bichtega sòchen va de inser gamoa’schòft, abia de kongestion, der zivil korasch ont de klimatische bècksl. A rèchta zòmmòrbet hòt gamòcht iber nèt lai van stòttgrenzn gea’ ober iber de kopfgrenzn aa, hòt derklort der president van Euregio ont va de autonome Provinz va Poazn as hòt galoup de doi naiòrbet.
En zòmmtrèff hòt toalganommen de vicepresident ont assessor en de kultur va de autonome Provinz va Trea’t as hòt tsòk sai’ jarder as kimmp unterstraicht as ‘nea’met mu’ eppes aloa’ aupaun’ ont as de lait asou abia de istituzionen tea’ rècht zòmmòrbetn benns de meing zòmm pet òndra tea’: der projekt Jor van Museum van Euregio ist sèll as araus kemmen ist va de doi ‘bòcks zòmmòrbet’ as van an zòmmtema hòt aupaut mearer programm, prinzipn ont glaicha idealn.

Der assessor en de museum va de Provinz va Poazn hòt gèltsgott tsòk en òlla de lait as an paitrog trong en de kulturpahalter van Euregio, der inser rif ist de insern museum en netz leing. Zòmm sai ber no za paun an plòtz en Euregio bou as s kennen ont de kultur kemmen nèt lai pahòltn, ober de kemmen lem gamòcht en an pahòltlege ont lebetn vurm.

Bail en Jor van museum van Euregio, s rècht, s regiar va de krisi ont s hert hòlten kemmen tschaut va mearer plick no en motto “schaung envire” ont ber kemmen inngalont za “denken envire” - zan paispil af de kròftnètzn va vriarer ont va hait ont avn paitrog as ber gem meing en de gasèllschòft”, hòt tsòk der vicepresident.

En nu’m van Pischof van Sudtirol Ivo Muser, der president va de Fondazion Hofburg Michael Mitterhofer hòt tsòk as “s ist bichte verstea’ prope do en de Hofburg va Brixen de naikaitn va vour 500 jor en sai’ hòrt song billn, avai de sai’ an riaf za gem òcht en de virm as ber prauchen ver za klòffen va rècht, vraihait, verbirklegung ont verpessern van mentsch.

Der vu’ van Jor van Museum hòt der sai’ earste rif en Hofburg gamòcht; af nen baisn òcker, garomt pet de schrift “Vrog ber…! Abia museum ver de gasèllschòft!”. An iatn museum bart schraim beil en jor s sai’ sòtz, asou za paun a nochricht as òlbe ònderst ist ober oa’ne en de glaiche zait.

De Hofburg va Prixen nimmp toal en Jor van Museum pet de austell “Einbruch - Umbruch - Aufbruch”. Prope vour en sai’ inngòng ont abia derteller va òlla de 31 sitzn as zòmmhòlten, de dersteller hom s Jor van Museum Euregio 2025 inngabichen pet en schnitt va de schnuar no en de tròcht.

En autea’vaierto hom a toal dersteller van museum ausklòfft se iber en abia as de zòmmòrbet versterchert hòt s nètz van museum iber de grenz van Euregio ont iber en spil as de museum gamòcht hom benn as de bidergaòrbetet hom de gschicht: Tommaso Dossi (Palazzo della Magnifica Comunità di Fiemme), Francesco Frizzera (Museo Storico Italiano della Guerra), Edith Hessenberger (Ötztal Museums), Martin Kofler (LUMEN/Museum Burg Heinfels/TAP), Michaela Stolte (Museo Civico e Multscher va Sterzing).

De projektn meing en sechs temen austoalt sai’. “S aufstea’ van pauern” klòfft en an spil-bissnschòflegen vurm va de gschicht va vour 500 jor ont va de figur va Michael Gaismair. “Kolonialismus” klòfft van iberprauchen ont van unterdrucken, an tema as finz iaz bea’ne u’gariart kemmen ist en de museum van Euregio. En rom van tema “ekologi”, a toal museum schaung aus de dinger as nokemmen en sèll as ber tea’, nèt lai abia lait, ober nou mear abia gasèllschòft. òndra vrong se benns pfèrlecher ist “gea’ keing” oder volng. De gschichtlegen-kultural bècksln en de lòntbèrkòrbet sai’ der tema va “kultur en gòng”, ont derbail a toal plinder va bolten klea’ner museum kontarn s “rècht” oder s nèt rècht en zòmmlem en zboa projektn gamòcht va museumvraischòftn.

Derzua en de austelln ont en de projektn, en de earstn drai sunteger va leistagest vil museum barn ausòndra ta gem. Ont nou, schualmaterialn ver studentn van 12 finz en de 18 jor barn de moglechkait gem za vertiavern de schòrt keinggea’ turch de gschicht.

Nochrichtn sai’ za schaung en de websait van Jor van Museum: 2025.euregio.info oder af Instagram: @euregio_museum_museo.

Letratdinst ont pilder kuriart va Euregio

Video ont vrogn do

Ibersetz gamòcht van Sprochtirl va de Tolgamoa'schòft Hoa Valzegu' ont Bersntol

(cdt)


Immagini