Dar trèff izzese offegetånt pinn gruaz von vorsitzar vodar provintziàl Djunta un padrù vo haus Arno Kompatscher: “Bar mang nètt schaffan in bèttar ma bar mang seng pellar gåntz garècht bia ’z bart soin”, hatta khött dar südtirolar vorsitzar. “Pinn boletì von Euregio barpar håm an diast pittnan gåntz hoachan livèll, bichte übarhaup zo schütza di pürgaren un di pürgar”.
“Tüan pezzar legante panåndar di arbat un di kompetentzan von drai lentar. Dar prodjèkt TINIA pazzt garade pinn ziln von Euregio. ’Z gebizza boda håm Tirol, Südtirol un Trentino lekkse panåndar zo macha an arbat gåntz bichte – hatta khött dar vorsitzar vodar autonome Provìntz vo Tria Maurizio Fugatti – mang zeln aftz pünktlische informatziongen meteo, defatte, gitt zuar zo maga koordinarn pezzar di arbatn von zivìl schütz boda sa est arbatet übar di konfìn. Un no, machan bizzan djüst bia ’z barta soin ’z bèttar helft z’arbata pezzar in åndre sektör o azpe låntschaft un turismo” hatta gemacht verte zo khöda dar vorsitzar Fugatti.
Dar Landeshauptmann von Tirol Günther Platter hatt geschikht an video: “Dòpo in guat ånfång von report afte lavìn von Euregio ’z djar 2016, boda sin est hatt gehatt zboa mildjü kontatte aniaglan bintar, est legbar nidar an åndarn haup khnott. Ombrómm, azpe dar snea, njånka dar reng, di sunn un di schaülan bèttadarn khennen di konfìn. Von djar boda khint vort ünsarne pürgaren un pürgar un, sichar di herbegar o, bartn håm ankunto TINIA an meteorologesche boletì von gåntz Euregio. Pitt disan prodjèkt barpar opfarn ünsarn euroregiong an åndarn tegliche dianst modèrn un pitt mearare zungen. Durch sachandarn azpe dise dar Euregio bart mang khemmen tokàrt pitt hånt alle tage.
“’Z iz a prodjèkt gemacht pittnåndar un uantze – hatta khött dar provintziàl asesór vor daz Zivìl Schütz , Arnold Schuler – “An portàl pitt viar zungen un pitt drai lentar boda arnatn pittnåndar åzogeba daz djüst bèttar. Ditza khintaz o gevorst hèrta mearar vor alle di sèlln sachandarn boda khemmen gemacht in di frai zait. Bar mang leng panåndar di arbat, di kompetentzan un ’z gebizza vo alln drai in provintzàn”.
Azpeda auvar iz khent von tagung di plattform TINIA bart pezzarn di qualitét von previsiongen meteo, un darzuar bartnda soin mearare åndre naüge sachandarn o, söttane tèknisch übarhaup, pittnar grafìk schümma un boda alle mang vorstian.
Pezzarn un validarn di meteorologe statistìk mustarn
In TINIA, meteorologe un informatege arbatn zo darkhenna, zbisnen in sistème MOS (model output statistics) bodada soin, in peste boz gitt analizarante an gåntzan hauf meteorologe date. Di sistème MOS pintn da virtual bèlt gemacht lai vo nümmar pittarn sèlln konkrèt boda iz vil mearar komplikàrt: a guatar sistèm MOS pezzart auz di velar un gitt zuar zo maga khön bia ’z barta soin ’z bèttar in di sèlln plètz boda di mustarn nèt seng odar soin nèt guat zo nemma abe garècht. di arbat boda khint gemacht pitt disan prodjèkt bart zuargem zo macha previsiongen vil mearar pünktlich.
Schraim automatege previsiongen meteo
Dar tiroler ZAMG hatt gevuntet an algoritmo boda zuargitt z’schraiba di boletìn meteo in automatisch åhevante von ikone (hoatar, halbe gehilbe, gedekht un tösln) un darzuar pitt nümmar boda zoang: höache boda vallt dar snea, sterche von bint, biavl sunn un asó vort. Dar Stiftung Bruno Kessler vo Tria izzar khent gètt, anvétze, zo macha an åndarn algoritmo, gegruntet afte künstliche Intelligenz (machine learning), boda iz guat zo macha boletìn meteo partirante garade von gröm date von nümmar. Dar zil iz dar sèll zo riva zo haba boletìn meteo in automatisch vor alle di lentla di khlümmanarstn o. Daz guat von boletìn geschribet, anvétze baz di sèlln pitt grafike un skème (simboln un tabéln) iz ke da mang khemmen vorstånt iantrar vo alln.
Automatege übarsetzung von boletìn meteo geschribet
Di nåsüachar vodar Stiftung Bruno Kessler håm gevuntet an algoritmo boda iz guat zo übarsetza in automatisch di boletìn meteo vonar zung von Euregio afta åndar. Disar algoritmo gruntetze afte kriterie vo machine translation un iz khent abegelirnt aftz tausankhtar satz boda ågian dar meteorolodjì un iz guat zo “lirna” garade von mentsch bodasen drinndarkhennt (in disan kaso von meteorologo), khemmante asó z’soina hèrta mearar guat un pretziso baz alle di åndarn sistème bodada soin. Ankunto dar arbat vor disan prodjèkt aniagladar boletì meteo mage khemmen übarsetzt bahémme un guat atz belesch, taütsch, un inglés, sichrante zo maga soin gelest pezzar baz pinn normalegen übarsetzung.
Verte dar tagung iztase gehaltet a trèff boda håm genump toal gekhennate meteorologe von euregio azpe dar südtirolar Günther Geier, dar tirolar Christoph Zingerle un di trentinaren Marta Pendesini.
Dar prodjèkt TINIA khint gezalt von Européan Font vor di Redjongen drinn in interredjonàl progråmm Beleschlånt-Österraich. TINIA lekk panåndar zboa partner: dar GECT Euregio Tirol-Südtirol-Trentino boda diridjart, da tiroler zentràl vor di meteorolodjì un geodinamica (ZAMG)boda vürvüart da tèknesche arbat. In prodjèkt soinda inngevånk o di meteorologen dianst von zboa Provìntzan vo Poatzan un vo Tria asó azpe dar idrographische dianst von Lånt Tirol.
Übarsetzt von Schaltarle vor di zung von Toalkamou vodar Zimbar Hoachebene
(Traduzione a cura dello Sportello linguistico della Magnifica Comunità degli Altipiani Cimbri)
