Di setz von musee boda machan khennen zimabrn, ladinar un möknar soin eppaz lente offe vor da gåntz kamòuschaft, un gèm nèt nèt lai vèrt un haltn zuar in raich stòrege-kulturàl schatz vo disan fölk, ma da soin guat zo vornaügra alle tage daz sèll bosa opfarn, saiz auzlegom, saiz esperientzan.
Museo Ladin de Fascia
Vor ditza makma nemmen azpe schümmadar baispil in Ladinar Museo vo Fassa, an etnografesche edlstain, a raichar schatz vo stòrdja un von mode von fasanar folk, boda innrichtet alle djar auzlegom boda soin guat zo stiana nå in zaitn, azpe machan inntretn berd zuargeat in da virtuàl realtét boda trakk in preistòregen lånt von Pigui (“Pigui Experience” su prenotazione www.istladin.net/it/368 ).
Dar museo (offe von menta aftn vraita vo di 10.00-12.00 un vo di 15.00-19.00), boda pittnåndar pittar Ladinar Bibliotèk iz toal von ladinar Kulturinstitut "Majon di Fascegn", “’Z haus von fasé” zoaget bia ’z iztase zuargemacht da ladinar kamòuschaft, åhevante von earstn arkeològeschen sachandarn boda soin khent gevuntet, sin in ta’ vo haüt, nå inan bege boda zoaget daz sèll boda iz khent getånt in di djarhundartar, di ziviln un di relidjosatn rite, di folk tradiziongen, åna nia zo vorgèzza di kunst arbatn vo haüt, dar museo darzuar iz dar hauppunkt vor berda bill machan an etnografegen bege boda loaft durch daz gåntz Fassa tal, gianante nå in dislokaratn sektziongen boda soin auz in di lentar, åhevante vodar mül, dena da venedege sage, un no dar bersaldjo un di auzlegom boda zoang bia ’z izta gest a kasèll odar übar daz Groaz Kriage.
Darzuar drinn in an prodjèkt gemacht pittnåndar pittar Stiftung Dolomiti Unesco, dar ladinar Museo haltet offe sin atz 19 von snitt di auzlegom “Franz Dantone (1839-1909) fotografo delle Dolomiti: la nascita di un immaginario collettivo”.
Info: www.istladin.net/it
Bersntoler Museum
Atz Palai in Bernstol dar möknar Kulturinstitut hatt an auzlegom boda zoaget auz daz gåntz djar bia ’z håmda gelebet soine laüt un iz offe alle tage, in tage vo ferragosto o (pinn orario 10.00-12.30 un 14.00-16.00).
Nidar nåmp in tafln pinn låntkartn von tal, briavan un pildar boda zoang di stòrdja vodar kamòuschaft, makma seng ordenje boda dise djar soin khent genützt alle tage azpe di kospn, di gelbarn pittar sol pitt holtz, odar di kraks, di djèrla genützt von kremar. Ma vennt o sachandarn boda di möknar håm genützt vor soine rituél azpe dar krònz, dar huat von koskrittn, de Stela dar groaz stèrn getrakk von singarstèrn vo hof in hof untar di Boinichtn. In da groaz sala darzuar izta di auzlegom "Klòffen, sprechen, parlare", boda durch briavan, pildar un testimonjåntze machan khennen da bersentoleresch zung, a kulturàl schatz vo aniaglaz un vo alln.
’Z haus Filzerhof, boda haür vairt di simmhundart djar sidar az iz khent augemacht, gittaz o zuar zo maga seng bia ma hatt gelebet alle tage in a famildja von tal dise djar. In hof iz no allz azpez iz gest – daz offege vaür, dar heart, di spus khåmmar, da sèll von khindar, dar stall un di tetsch von höbe – balz iz gest khent auzgerichtet di lestn djardar von simmhundart, khlummane arbatn soin no khent gemacht djar vor djar von laüt bodada drinn håm gelebet.
Di vüarar soin a dispositziong vor berda zuargeat in månat von snitt alle tage vo di 10.00 sin afte12.00 un vo di 15.00 sin di 17.30.
Info: www.bersntol.it
Museo Lusérn
Di auzlegom vo haür von Museo Lusérn von lusernar Kulturinstitùt "Billz gegrés un biar – Piante selvatiche e noi", khint auz vonar groazan arbat boda hatt någesüacht bazta håm gebizzt dise djar di laüt übar daz bill gegres un bia ’z hatt gehoazt azpe biar. Di auzlegom hatt ’z zil zo darhalta in sèll groaz schatz. Darzuar disarn auzlegom soinda di sèlln boda stian vor mearare djardar boda kontàrn di stòrdja von lånt, di tradiztiongen un di natùr boda iz umenumm. ’Z soinda sale boda zoang baz ma hatt gevuntet vodar preistoregen zait, åndre, anvétze, zoang bia ma hatt gekhnöpplt un no soinda saln boda zoang ’z gebillt vo ünsarn lentar un sale übar daz Groaz Kriage boda hatt inngevånk Lusérn vor earst.
Dar museo iz offe a ferragosto o vo di 10-12.30 un vo di 14.00-18.00.
In lånt izta o ’z haus museo “Haus von Prükk” (offe vo 10-12 un vo di
14.30-17.30) un da khlumma pinakotèk boda trakk in nåm von gekhennate kunstlar von lånt Rheo Martin Pedrazza, darzuar makma gian zo macha in staige “Von stòrdje afte Stòrdja”, ummadar von viar emotzional staing zo macha zo vuaz boda partìrn von platz von lånt un vüart au aftn Forte Werk Lusérn (offe vo di 10.00 sin di16.00 auz balz umbittart) in forte sin in earst von herbestmånat izta offe an auzlegom vo fotografìan "Il
fronte nei boschi" von Andrea Contrini, boda zoaget bazta iz hintar gestånt von Groaz Kriage ume Lusérn her un inn in Vesan.
Info: www.lusern.it
Übarsetzt von Schaltarle vor di zung von Toalkamou vodar Zimbar Hoachebene
